OSMANLIDA EĞİTİM SİSTEMİ

OSMANLIDA EĞİTİM SİSTEMİ

Füzuyat-ı Hamidiye mektebi

Sultan 2. Abdülhamid Han tarafından kız çocuklarının eğitimi için açılan Füzuyat-ı Hamidiye mektebi ve öğrencileri.

Sultan 2. Abdülhamid Han ve açtığı okullar hangileridir?  Osmanlı medreseleri, Sultan II. Abdülhamid Han’ın eğitime verdiği önem, 4+4+4 eğitim sistemi,  Osmanlı ilköğretim, Osmanlıda üniversiteler nasıldı? Osmanlı devletinin eğitime verdiği önem.. Birkaç gündür gündemi hayli meşgul eden yeni 4+4+4 eğitim sistemi Osmanlı’da 4+4+3 şeklindeydi. Çok faydalı ve geç kalınmış bu uygulama Osmanlı’da nasıldı ? Yeni gelinen son noktada 4+4+4 siteminin din eğitimi açısından çok faydalı olacağı düşüncesindeyiz.  Arapça ve Kur’an-ı Kerim seçmeli ders olacak. İlk dört yılın ardında isteyenler bu dersleride seçebilecek. 4+4+4′e karşı çıkanları anlamakta zorluk yaşıyoruz. %99 müslüman bir ülke de din eğitimi verilecek diye bu kadar yaygara koparanlar çok istiyorlarsa laikliği aldığımız Fransa’ya gidebilirler! 1839 yılında Maarif Teşkilatının yaptığı bir düzenleme ile üniversite öncesi eğitim sistemi İbtidailer, Rüştiyeler, İdadiler olmak üzere 3 kademeli olarak düzenlenmişti. Osmanlı Devleti döneminde halka yönelik eğitim öğretim temel olarak medrese sistemine dayanırdı. Klasik dönem Osmanlı eğitim sisteminde eğitimin birinci basamağı Sıbyan okulları idi. Hemen her mahallede bulunan bu okullar günümüzdeki ilk okulların karşılığıdır. Genellikle 4 yıllık bir eğitimin yapıldığı bu okullarda erkek ve kız çocuklar beraber okurlardı. Bu okullarda alfabe,Kuran okuma,dini bilgiler,güzel yazı gibi temel eğitim verilirdi. Sıbyan okullarında temel eğitimi alan öğrenciler mesleki eğiteme ya da genel eğitime devam ederlerdi.

Osmanlı”da genel eğitimin ikinci ve üçüncü basamağının adı medreseydi. İkinci basamak medreseler Orta okul ve lise düzeyinde eğitim yapardı. Ülkenin hemen her şehrinde her kasabasında yaygın bir şekilde bulunan bu ikinci basamak medreseler daha çok dini bilgilerin öğretildiği okullardı. İkinci basamak medreseleri başarı ile bitirenler  imam, hatip, müftü ve sıbyan mektebi öğretmenliği gibi görevlere atanırlardı. Üçüncü basamak medreseler ise Yüksek öğrenimin yapıldığı eğitim merkezleriydi. İkinci basamak medreselerde başarılı olan öğrenciler isterlerse İstanbul,Edirne,Bursa gibi şehirlerde bulunan medreselerde eğitimlerine devam ederlerdi. Yüksek öğrenim veren bu medreselerin arasında en iyileri Süleymaniye ve Fatih medreseleri idi. Bu medreseleri bitirenler kadı,müderris olarak atanırlar ya da devlet dairelerinde görev alırlardı. Klasik dönemdeki bu eğitim öğretim tarzı Tanzimat döneminde geniş çaplı bir düzenleme geçirmiştir.1839 yılında Maarif Teşkilatının yaptığı bir düzenleme ile eğitim sistemi şu şekilde belirlendi :  I.Kademe  İbtidailer : Klasik dönemin Sıbyan okullarıdır. Her mahallede bulunması gerektiği ifade edilen bu kullarda eğitim öğretim süresi 4 yıl olarak belirlenmişti. Okula devam mecburiyeti erkekler için 6-10, kızlar için 7-11 yaşları arasındaydı. II.Kademe Rüştiyeler : Sıbyan okullarından mezun olan öğrenciler isterlerse Rüştiyelere devam edebilecekti. Bu okullarda dini ilimler,matematik,coğrafya,yazı,resim ,müzik gibi dersler okutulmuştur. 4 yıllık bir eğitimin verildiği rüştiyeler 500 haneden fazla olan her kasabada açılma hedefiyle kuruldu. Rüştiyeyi bitiren öğrenciler sınava tabi tutularak İdadilerde eğitimlerine devam edebileceklerdi. III.Kademe İdadiler- Sultaniler: Lise düzeyinde eğitim yapan bu okullar yüksek  okullara öğrenci yetiştirecekti.Müslim ve gayrimüslim çocukların bir arada eğitim göreceği bu okulların eğitim süresi 3 yıl olarak belirlenmişti. Türkçe,Fransızca,mantık,coğrafya,tarih,matematik,kimya resim dersleri okutulmuştur. İdadiler seviyesinde kurulan Sultaniler Fransızca ve Türkçe eğitim yaparlardı. Galatasaray Sultanisi bunun ilk örneğiydi. Daha sonra Darüşşafaka ve Robert Koleji de sultani tipi açılan kullardır. Bu okullarda TürkçeFransızca,Grekçe,ahlak,Latince,tarih,coğrafya,matematik tik,kozmografya,mekanik, fizik, kimya, ekonomi güzel konuşma sanatı ve resim dersleri okutulurdu.

Osmanlı’da Eğitime En Büyük Desteği Sultan II.Abdülhamit Han Vermiştir. İlk kız okulları II. Abdülhamit zamanında açılmıştır. Osmanlı’da kızlar okutulmazdı, kızlara eğitim hakkı verilmezdi yalanına son vermiş oluyoruz. Nitekim bilgili bir kişi olan Abdüllatif Subhi Paşa’nın ilk defa bir kız sanat okulu açma teşebbüsünde tereddüt geçirmesi ve titizlenmesi üzerine Abdülhamit, Sen mektebi aç, ben arkandayım, diyerek açıktan destek vermiş ve çevresini, daima kızların okuması için ilk adımları atmaya teşvik etmiştir.

Osmanlı tarihinin en canlı eğitim hamlesi, Abdülhamit dönemine rastlar. Sevan Nişanyan’ın hesaplamalarına göre Türkiye, Abdülhamit dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950′li yıllarda ulaşabilmiştir. Mesela 1895′te TC sınırlarına tekabül eden bölgede bine yakın (835) ortaokul ve lise bulunuyorken 1923′te bu sayı 95′e düşmüştür. 1895′teki yüz bine yakın öğrenci sayısı (97.837), 1950-51 sezonunda aşağı yukarı aynı seviyede seyretmektedir (90.356). Öncesiyle kıyasladığımızda Abdülhamit dönemindeki eğitim patlaması daha görünür hale gelir. Tahta geçtiği yıl 250 olan rüştiye sayısı 1909′da 900′e, 6 olan idadi sayısı 109′a çıkmıştır. 1877′de İstanbul’da sadece 200 tane modern ilkokul varken 1905′te 9 bine çıkmıştı. Her yıl ortalama 400 ilkokul açılmıştır ki, bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.
Kaynakça: II. Abdülhamit / Eğitim / Vikipedi Yahya Akyüz, Türk Eğitim Sistemi Fatma Ürekli, Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları